Eng katta moliyaviy zarar keltirgan beshta hakerlik hujumi

So‘nggi yillarda kiberjinoyatchilik dunyo moliyaviy tizimlariga katta xavf solmoqda. Hozirgi kunda yirik kompaniyalar, banklar va hatto butun davlatlarning moliyaviy tizimlari ham qora hakerlik hujumlari nishoniga aylangan. Ba’zi hujumlar nafaqat bitta kompaniyaga zarar yetkazgan, balki milliardlab dollar moliyaviy yo‘qotishlarga olib kelgan va butun iqtisodiyotga salbiy ta’sir ko‘rsatgan.

Ushbu maqolada tarixdagi eng katta moliyaviy yo‘qotishlarga sabab bo‘lgan beshta eng yirik kiberhujum haqida so‘z yuritamiz. Bu hujumlar dunyo moliya bozorlarining zaif tomonlarini ochib bergan va kiberxavfsizlik sohasida global o‘zgarishlarga sabab bo‘lgan.

5-o‘rin: SolarWinds (2020) - Har bir jabrlangan kompaniyaga oʻrtacha 12 million dollar zarar

Bu hujum oʻzining murakkabligi va koʻlami bilan ajralib turadi. Hakerlar "SolarWinds" kompaniyasining Orion nomli dasturiy taʼminotiga zararli kod joylashtirishgan. Ushbu dasturdan minglab davlat idoralari va yirik korporatsiyalar foydalanar edi.

Hujumning mohiyati: Dasturiy taʼminot yangilanishi orqali zararli kod AQSh Moliya vazirligi, Savdo vazirligi kabi federal idoralar va Microsoft, Intel kabi yirik texnologik kompaniyalarning tarmoqlariga kirib bordi. Hujumning asosiy maqsadi josuslik va maʼlumot oʻgʻirlash boʻlgan.

Moliyaviy zarar: Umumiy zararni hisoblash qiyin boʻlsa-da, tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, hujumdan zarar koʻrgan har bir kompaniya oʻrtacha 11-12 million dollar yoʻqotgan. Bu xarajatlar tekshiruvlar, tizimni tiklash va xavfsizlik choralarini kuchaytirish bilan bogʻliq boʻldi.

4-o‘rin: Equifax (2017) - 1,4 milliard dollardan ortiq zarar

Amerikaning eng yirik kredit byurolaridan biri boʻlgan "Equifax"ga qilingan hujum natijasida 147 millionga yaqin amerikalikning shaxsiy maʼlumotlari oʻgʻirlandi.

Hujumning mohiyati: Hakerlar kompaniya veb-saytidagi zaiflikdan foydalanib, tizimga kirishgan va bir necha oy davomida foydalanuvchilarning ismlari, manzillari, ijtimoiy sugʻurta raqamlari va haydovchilik guvohnomalari kabi maxfiy maʼlumotlarni oʻgʻirlashgan.

Moliyaviy zarar: Zararning asosiy qismi jabrlanganlarga tovon puli toʻlash, yirik jarimalar va kiberxavfsizlik tizimini yangilash xarajatlaridan iborat boʻlgan.

3-o‘rin: WannaCry (2017) - 4 milliard dollargacha zarar

"WannaCry" tovlamachi-shifrovchi dasturi dunyoning 150 dan ortiq mamlakatidagi 200 mingdan ortiq kompyuterga taʼsir qilgan. U Windows operatsion tizimidagi zaiflik (EternalBlue)dan foydalanib, tarmoqlar orqali tez tarqaldi.

Hujumning mohiyati: "WannaCry" foydalanuvchilarning fayllarini shifrlab, ularni ochish uchun 300-600 dollar atrofida toʻlov talab qildi.

Jabrlangan sohalar: Hujumdan eng koʻp Buyuk Britaniyaning Milliy sogʻliqni saqlash xizmati (NHS) zarar koʻrdi. Koʻplab kasalxonalar oʻz tizimlarini oʻchirishga majbur boʻldi, bu esa rejalashtirilgan amaliyotlarning bekor qilinishiga va bemorlarga xizmat koʻrsatishda jiddiy uzilishlarga olib keldi. Shuningdek, Ispaniyaning Telefónica telekommunikatsiya kompaniyasi va FedEx kabi boshqa yirik tashkilotlar ham jabrlandi.

2-o‘rin: Epsilon (2011) - 4 milliard dollargacha zarar

Amerikaning Epsilon marketing kompaniyasiga qilingan hujum tarixdagi eng qimmat maʼlumotlar oʻgʻirlanishi holatlaridan biri hisoblanadi. Kompaniya dunyoning eng yirik brendlariga elektron pochta marketingi xizmatlarini koʻrsatardi.

Hujumning mohiyati: Hakerlar Epsilon tizimiga kirib, uning oʻnlab mijozlariga tegishli millionlab foydalanuvchilarning elektron pochta manzillari va ismlarini oʻgʻirlashdi. Bu maʼlumotlardan keyinchalik maqsadli fishing hujumlarini amalga oshirishda foydalanilgan.

Moliyaviy zarar: Toʻgʻridan-toʻgʻri moliyaviy yoʻqotishlardan tashqari, zarar asosan kompaniyaning obroʻsiga putur yetishi, mijozlarning ketishi va uzoq muddatli sud jarayonlari bilan bogʻliq xarajatlardan iborat boʻldi.

1-o‘rin: NotPetya (2017) - 10 milliard dollardan ortiq zarar

"NotPetya" dastlab tovlamachi virus (ransomware) sifatida niqoblangan boʻlsa-da, aslida uning asosiy maqsadi maʼlumotlarni oʻchirish va tizimlarni yoʻq qilish boʻlgan. Ushbu zararli dastur Ukrainadagi kompaniyalarga qaratilgan hujumdan boshlanib, tezda butun dunyoga tarqaldi.

Hujumning mohiyati: "NotPetya" kompyuterlardagi maʼlumotlarni qayta tiklab boʻlmaydigan darajada shifrlab, butun boshli korporativ tarmoqlarni ishdan chiqardi.

Jabrlangan sohalar va kompaniyalar: Hujumdan eng koʻp zarar koʻrganlar orasida transport va logistika, farmatsevtika, energetika va oziq-ovqat sanoati kompaniyalari bor. Jumladan, dunyodagi eng yirik konteyner tashuvchi kompaniyalardan biri boʻlgan Maersk, farmatsevtika giganti Merck va FedEx kabi yirik korporatsiyalar milliardlab dollar zarar koʻrdi. Maerskning oʻzi bu hujum oqibatida 300 million dollardan ortiq yoʻqotishga uchraganini maʼlum qilgan.

Tarixdagi eng yirik hakerlik hujumlari shuni koʻrsatadiki, kibertahdidlar nafaqat texnik muammo, balki global iqtisodiyot va jamiyat barqarorligi uchun jiddiy xavfdir. Bu hujumlar bir necha muhim jihatlarni yaqqol namoyon etadi:

1. Zarar koʻlami misli koʻrilmagan darajada: "NotPetya" kabi hujumlar keltirgan 10 milliard dollarlik zarar shuni isbotlaydiki, bitta kiberhujum yirik tabiiy ofatga teng moliyaviy oqibatlarga olib kelishi mumkin.

2. Moliyaviy yoʻqotishlar faqat toʻgʻridan-toʻgʻri oʻgʻrilik bilan cheklanmaydi: Eng katta xarajatlar koʻpincha biznes amaliyotlarining toʻxtab qolishi (ishlab chiqarish va logistikaning izdan chiqishi), obroʻga putur yetishi, mijozlar ishonchini yoʻqotish, sud daʼvolari, jarimalar va tizimlarni qayta tiklash uchun qilingan sarf-xarajatlardan iborat boʻladi.

3. Hech bir soha toʻliq himoyalanmagan: Hujumlar sogʻliqni saqlash ("WannaCry"), moliya ("Equifax"), marketing ("Epsilon"), logistika ("NotPetya") va hatto davlat boshqaruvi ("SolarWinds") kabi turli sohalarni nishonga olgan. Bu esa har qanday tashkilot kiberhujum qurboniga aylanishi mumkinligini anglatadi.

4. Hujum gʻarazlari turlicha: Hakerlar faqat pul undirish ("WannaCry") yoki maʼlumot oʻgʻirlash ("Equifax") bilan cheklanmaydi. Baʼzi hujumlar, masalan, "NotPetya" va "SolarWinds", raqobatchilarga zarar yetkazish, josuslik qilish yoki butun boshli infratuzilmalarni yoʻq qilish kabi strategik maqsadlarni koʻzlaydi.

   
   

Xulosa qilib aytganda, kiberhujumlarning murakkablashib borayotgani va keltirayotgan zarari ortib borayotgani har qanday tashkilot, hukumat va hatto har bir shaxsdan kiberxavfsizlikka jiddiy yondashishni, himoya choralarini doimiy ravishda kuchaytirib borishni talab qiladi. Aks holda, bitta zaiflik milliardlab dollarlik yoʻqotishlarga va keng koʻlamli ijtimoiy muammolarga sabab boʻlishi mumkin.