Sun'iy idrok hayotimizning bir qismiga aylanib ulgurdi desak, mubolag'a bo'lmas. O'qishda, ishda, ijodda va zerikkanda ham sun'iy idrok modellaridan foydalanamiz. Suhbat quramiz, savol beramiz, tavsiya olamiz, g'alati savollar bilan yuzlanamiz.
Bunday raqamli yordamchilarga smartfon yoki kompyuterimizdan tashqarida alohida qurilma bo'lishiga ham qo'yib beryapmiz. Masalan, aqlli ovozli dinamiklar. Bu ovozli dastyorlar uyimizni "Aqlli uy"ga aylantirishga yordam beradi. Lekin mazkur maqolada dastyor dinamiklarning xavfi xususida so'z boradi.
Eng Mashhur Aqlli Dinamiklar
30-avgust, 2025-yil holatiga ko'ra foydalanishga tayyor eng mashhur aqlli dinamiklar - Apple Homepod, Amazon Alexa, Google Nest va Yandex Stansiya. Ushbu ro'yhatga tez orada Muxlisa ham qo'shilishi kutilmoqda.
Muxlisa
Mavjudlik: Mukhlisa UZINFOCOM tomonidan ishlab chiqilgan va hozircha faqat my.gov.uz portali orqali ishlaydi. Bu davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan ovoz yordamchisi.
Tilni qo‘llab-quvvatlash: Mukhlisa o‘zbek tilini qo‘llab-quvvatlaydi, bu mahalliy foydalanuvchilar uchun katta afzallik.
Aqlli uy moslashuvi: Hozircha Mukhlisa asosan davlat xizmatlari (masalan, hujjat topshirish) uchun ishlatiladi, aqlli uy funksiyalari cheklangan.
Foydalanish imkoniyati: O‘zbek tilida gaplashadiganlar uchun ideal, lekin davlat nazorati tufayli maxfiylik xavfi yuqori.
Ma’lumotlar ishlov berishi va uchinchi tomonga uzatilishi: Rasmiy maxfiylik siyosati ochiq emas, ammo davlat loyihasi sifatida ovoz ma’lumotlari davlat serverlarida ishlov beriladi va saqlanadi.
Uchinchi tomonga uzatilishi: Davlat organlari (shu jumladan xavfsizlik xizmatlari) bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri baham ko‘rilishi mumkin, chunki UZINFOCOM davlat tashkiloti.
Amazon Alexa
Mavjudlik: Amazon Echo (Echo Dot, Echo Show) O‘zbekistonda rasmiy ravishda sotilmaydi. Ammo ularni xalqaro onlayn do‘konlar (Amazon, eBay) orqali import qilish yoki mahalliy bozorlarda topish mumkin.
Tilni qo‘llab-quvvatlash: Alexa o‘zbek tilini qo‘llab-quvvatlamaydi, lekin ingliz, rus yoki boshqa yirik tillarni biladigan foydalanuvchilar uchun ishlatilishi mumkin. Rus tili O‘zbekistonda tarqalganligi sababli, bu qurilma ba’zi foydalanuvchilar uchun qulay bo‘lishi mumkin.
Aqlli uy moslashuvi: Alexa ko‘plab aqlli uy qurilmalari (masalan, chiroqlar, termostatlar) bilan ishlaydi. O‘zbekistonda Wi-Fi va 220V quvvat standartlari bilan mos keladi.
Foydalanish imkoniyati: Ingliz yoki rus tilida gaplashadiganlar uchun yaxshi tanlov, lekin import narxi va o‘zbek tilini qo‘llab-quvvatlamasligi cheklov bo‘lishi mumkin.
Ma’lumotlar ishlov berishi va uchinchi tomonga uzatilishi: Alexa ovoz buyruqlarini “Alexa” uyg‘otish so‘zi orqali yozib oladi va 2025-yil martidan boshlab barcha ishlov berish bulutga (cloud) o‘tkazilgan – mahalliy saqlash imkoni bekor qilingan. Ovoz yozuvlari Amazon serverlarida saqlanadi va foydalanuvchi ularni birma-bir yoki guruhlab o‘chirishi mumkin. Saqlash muddati foydalanuvchi sozlamalariga bog‘liq, lekin ba’zi ma’lumotlar xavfsizlik yoki qonuniy sabablarga ko‘ra uzoqroq saqlanadi. Ishlov berish avtomatlashtirilgan tizimlar orqali amalga oshiriladi, masalan, buyruqlarni bajarish va xizmatni yaxshilash uchun.
Uchinchi tomonga uzatilishi: Amazon ma’lumotlarni sheriklar (affiliates), to‘lov tizimlari yoki xavfsizlik provayderlari bilan baham ko‘rishi mumkin, shuningdek, qonuniy talablar bo‘yicha (masalan, huquqni muhofaza qilish organlari yoki hukumat so‘rovlari) uzatiladi. O‘zbekistonda bu xalqaro qonunlar orqali amalga oshirilishi mumkin, ammo rasmiy mavjudlik yo‘qligi sababli ehtimol pastroq.
Apple Homepod
Mavjudlik: Apple HomePod O‘zbekistonda rasmiy sotilmaydi, lekin import orqali yoki mahalliy bozorlarda (elektronika do‘konlari, Uzum Market) topilishi mumkin.
Tilni qo‘llab-quvvatlash: Siri (HomePod ovoz yordamchisi) o‘zbek tilini qo‘llab-quvvatlamaydi, lekin rus va ingliz tillarini biladi. Ingliz tilini biladigan foydalanuvchilar uchun qulay bo‘lishi mumkin.
Aqlli uy moslashuvi: HomePod Apple HomeKit bilan ishlaydi, lekin mos keluvchi qurilmalar soni Alexa yoki Google’ga nisbatan kamroq. Matter standarti tufayli boshqa qurilmalar bilan ham ishlashi mumkin.
Foydalanish imkoniyati: Apple ekotizimida bo‘lganlar (iPhone, Apple Music foydalanuvchilari) uchun yaxshi, lekin import narxi yuqori (HomePod Mini ~$99, HomePod 2 ~$299).
Ma’lumotlar ishlov berishi va uchinchi tomonga uzatilishi: Siri ko‘p buyruqlarni qurilmada (on-device) ishlov beradi, ovoz yozuvlari foydalanuvchi "Improve Siri" opsiyasini yoqmasa, saqlanmaydi. Transkriptlar (matn shakli) Apple serverlariga yuboriladi va anonimlashtiriladi, saqlash muddati odatda 6 oydan kam. Opt-in bo‘lsa, yozuvlar xodimlar tomonidan ko‘rib chiqilishi mumkin.
Uchinchi tomonga uzatilishi: Apple ma’lumotlarni uchinchi tomonga sotmaydi va qarshilik ko‘rsatadi, lekin qonuniy talablar (masalan, sud qarori) bo‘yicha uzatilishi mumkin. O‘zbekistonda bu xavf past, chunki Apple maxfiylikka katta e’tibor beradi.
Google Nest
Mavjudlik: Google Nest (Nest Mini, Nest Hub) O‘zbekistonda rasman sotilmaydi, lekin Rossiya yoki Qozog‘istondan import qilinishi mumkin. Mahalliy bozorlarda ham topilishi mumkin.
Tilni qo‘llab-quvvatlash: Google Assistantda o‘zbek tili qo‘llanmaydi. Lekin ingliz yoki turk tillarida ishlatilishi mumkin.
Aqlli uy moslashuvi: Google Home va Matter standartidagi qurilmalar bilan yaxshi ishlaydi. Wi-Fi orqali aqlli uy tizimlari bilan mos keladi.
Foydalanish imkoniyati: Ingliz tilida gaplashadiganlar uchun eng qulay variantlardan biri. Internetsiz ishlamaydi.
Ma’lumotlar ishlov berishi va uchinchi tomonga uzatilishi: Google Assistant “Hey Google” uyg‘otish so‘zidan keyin ovoz yozib oladi va bulutda saqlaydi, shu jumladan faollashuvdan oldingi bir necha soniya. Saqlash muddati foydalanuvchi sozlamalariga bog‘liq (avtomatik o‘chirish mumkin), lekin ba’zi ma’lumotlar xavfsizlik uchun uzoqroq saqlanadi. Ishlov berish avtomatlashtirilgan – xizmatlarni yaxshilash, reklama va xavfsizlik uchun.
Uchinchi tomonga uzatilishi: Foydalanuvchi roziligi bilan, domen ma'murlari yoki sheriklar (affiliates) bilan, shuningdek, qonuniy sabablarga bo‘lsa (huquqni muhofaza qilish yoki hukumat so‘rovlari). O‘zbekistonda Rossiya orqali uzatilish ehtimoli yuqoriroq.
Xavf va Xulosa
Ushbu qayd etilgan ovoz dastyorlari ichida shubhasiz eng xavflisi - Yandex Stansiya. Chunki, mavjud ovoz dastyorlari orasida ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri hukumat bilan "baham ko'rish" siyosati unga oid. Apple, Amazon va Google - xususiy biznes, ba'zi holatlarda agar qonunga xilof vaziyat kuzatilsa, keyin hukumat idoralariga yoki uchinchi tomonga ma'lumot ochilishi mumkin. Yandex - hukumatga qaram axborot texnologiyalari giganti. Bu sizning Yandexga yetib borgan ma'lumotlaringiz rus hukumatining qo'lida ekanligini anglatadi. Sizning profaylingiz tashqaridagi hukumat qo'lida shakllanayotganini anglatadi. Ikkinchidan, agar Yandex buzilishga uchrasa, ma'lumotlaringiz "dilbar" hakerlar qo'liga o'tadi.
Ha, Apple, Amazon yoki Google aqlli dinamiklari bilan ham bunday hol kuzatilishi ehtimoldan uzoq emas. Ammo ularda hukumatga to'g'ridan-to'g'ri uzatilishiga qarshi immunitet Yandexga nisbatan ancha mustahkam. Keyingi safar, aqlli dinamik yoki ovozli dastyor xarid qilishda bularni inobatga oling!
