Z avlodga kiberxavfsizlik nuqtai nazaridan alohida yondashuv zarurmi?
7
154
2
Yer yuzi aholisining qariyb 2.5 milliard aholisi - Gen Z (Z avlod)ga nisbatan kiberxavfsizlik jihatidan yoki buzg'unchi haker sifatida alohida yondashuv kerakmi? Mazkur maqolada shu xususida gap boradi.
Z avlod nishonda: Kiberjinoyatchilar yosh, raqamli bilimdon xodimlarga "alohida" e'tibor qaratmoqda
Z avlod kompaniyangiz ichida alohida hujum yuzasi sifatida ko‘rilishi kerakmi?
An'anaviy fikrga ko‘ra, keksa avlod kiberjinoyatchilarning asosiy nishoni hisoblanadi. Biroq, Kaspersky kompaniyasi bu fikrni shubha ostiga qo‘yib, hujumchilarning e'tiborini Z avlodga qaratayotganini ta'kidlamoqda.
“Zumerlarning deyarli yarmi bir nechta ishlarni birgalikda olib boradi: to‘liq stavkali ish, frilansing va turli xil qo‘shimcha daromad manbalari. Kiberjinoyatchilar esa bu ko‘p ishlaydigan yosh mutaxassislarni "yog‘li" nishon sifatida ko‘rishadi” deb yozadi Kaspersky blogida. Bu ajablanarli emas. Ular yosh, energiyali, chanqoq va ko‘pincha universitetda o‘qish uchun bir nechta qo‘shimcha ishlarda ishlaydi.
Z avlod 2025-yil holatiga ko‘ra 18 yoshdan 28 yoshgacha bo‘lgan odamlarni o‘z ichiga oladi – talabalardan tortib to karyera boshlovchilargacha. Ular kompyuterlar bilan o‘sgan birinchi avlod bo‘lib, bu ularning ko‘p ishli odatlari bilan birgalikda katta xavf yuzasini yaratadi, ehtimol zamonaviy texnologiyalarga haddan tashqari ishonch va ularga o‘rganib qolish tufayli.
“Keksa avlodlar kiberxavflarga ko‘proq moyil degan taxmin har doim ham to‘g‘ri emas. Z avlod odatda raqamli vositalarni yaxshi biladi, lekin bu bilim ularda xavfli xatti-harakatlarga olib kelishi mumkin – masalan, tezkor qaror qabul qilish odatlari, o‘ron (parol)ni qayta ishlatish va shaxsiy qurilmalarni korporativ muhitda qurilma taqdim etilmaganda professional ish uchun ishlatish,” deydi Keeper Security kompaniyasining kiberxavfsizlik xodimasi Anna Katlr.
“Avvalgi avlodlardan farqli o‘laroq,” deya davom etadi Venn kompaniyasining bosh direktori David Matalon, “Z avlod qahvaxonalardan turib ishlaydi, messenjer orqali frilans mijozlarini boshqaradi va kuniga o‘nlab turli ilovalarga kiradi – bularning barchasini YouTube va onlayn xaridlar uchun ishlatadigan bir xil noutbukdan amalga oshiradi. Shaxsiy va ish hayotini aralashtirish – bu haqiqiy xavf. Bitta fishing elektron pochta yoki soxta dasturiy ta'minot yangilanishi nafaqat ularni xavf ostiga qo‘yadi, balki ularning ish beruvchisini ham xavfga soladi.”
Hujumlarning ko‘pi hamma duch keladigan xavf-xatarlar bilan bir xil – faqat Z avlod hujumchilar uchun ko‘proq imkoniyatlar beradi. Kaspersky bir sohaga e'tibor qaratadi – ko‘p ishli turmush tarziga ta'sir qiluvchi soxta ish imkoniyatlari. Ehtimol, sun'iy idrokka oid zamonaviy ish o‘rinlari juda ishonchli ko‘rinishi mumkin va soxta ish suhbatlari bilan birlashtirilishi mumkin. Ammo Z avlod, oddiygina aytganda, ijtimoiy muhandislikka ko‘proq moyil, chunki ularning ish va hayotga bo‘lgan munosabati ancha erkinroq.
“Xatti-harakatlari ko‘pincha ularni katta xavf ostiga qo‘yadi. Ayniqsa, ularning kundalik vositalari va ish jarayonlarini taqlid qiluvchi yuqori darajada nishonlangan ijtimoiy muhandislik hujumlariga moyil,” deydi Deepwatch kompaniyasining CISOsi Chad Cragle.
Ijtimoiy muhandislik suhbatlari arizachidan qo‘shimcha ma'lumot olish uchun soxta, ammo zararli veb-saytga kirishni so‘rashi mumkin va arizachini shaxsiy Apple ID dan chiqib, soxta kompaniya hisobiga kirishga ko‘ndirishi mumkin. Agar ular buni qilsalar, firibgarlar Yo‘qotilgan rejimni faollashtirib, arizachining iPhone’ni bloklaydi va uni qayta tiklash uchun pul undiradi.
“Eng yomon holatda, yangi ish topish o‘rniga, siz bloklangan telefon, zararli dastur infeksiyasi, xavf ostidagi shaxsiy hisoblar yoki hatto ‘mijoz’ga barcha pullaringizni yo‘qotishga mubtalo bo‘lishingiz mumkin.” deb ogohlantiradi Kaspersky.
E'tibor qilish kerak bo‘lgan xavf belgilari orasida oz mehnat evaziga katta daromad, uchinchi tomon to‘lovlari, kirish/chiqish so‘rovlari, oldindan o‘qish uchun to‘lov talab qiladigan firibgarlik va ish uchun keraksiz ma'lumot so‘rovlari kiradi.
Eng muhim himoya choralaridan biri – yaxshi parol menejeri (o‘ron boshqaruvchisi) dan foydalanish. “Bir nechta rollar yoki qo‘shimcha ishlarda ishlaganda, xavfsiz tizimsiz o‘nlab hisoblarni boshqarish, bitta xavfga yo‘liqqan shaxsiy yoki ish hisobi zanjirli zararlanishini keltirib chiqarishi mumkin,” deydi Katlr.
“Barcha avlod vakillari professional va shaxsiy hayotda har bir hisob uchun kuchli, noyob parollar yaratish uchun xavfsiz parol boshqaruv vositasidan foydalanishlari juda muhim,” deb davom etadi u. “Agar bir platforma xavf ostiga tushsa, qolganlari himoyalangan bo‘ladi va siz o‘nlab loginlarni eslab qolishingiz shart emas.”
Keksa avlodlar yangi texnologiya va rivojlanishlarga kamroq moslashishi mumkin, lekin ular odatda ehtiyotkorroq. Z avlod "smartfon bilan tug‘ilgan" va texnologiyaga nisbatan biroz o‘ziga ishongan bo‘ladi.
“Ularning tasdiqlanmagan dasturlarni o‘rnatish odati, AT yoki xavfsizlik bo‘limini jalb qilmasdan, keyinchalik kuzatish yoki tuzatish qiyin bo‘lgan bo‘shliqlarni keltirib chiqaradi,” deb ogohlantiradi Cragle.
Ammo, Z avlod vakillariga ko‘ra vaziyat umuman teskari holatda. Ularga ko‘ra keksa avlod vakillari "juda ishonuvchan" va kibermuhitda kattalar Z avlodga nisbatan zaifroq. Bunga daqiq misollardan - kartadan pul yechishlar, fishing hujumlari va tahdidlarga asosan Z avloddan kattalar chalinishi nisbat beriladi.
Qo'wilaman, ai ni ham juda tezlikda o'rganmoqda z avlod bu kelajakda eng boy va o'bro'li qatlam ham z avlod bo'liwi mumkinligini ham bildiriwi mumkin
2002 yilda tug'ilganlar odatda **Z avlodi (Zoomerlar)** deb tasniflanadi. Bu avlodning taxminiy boshlang'ich va tugash chegaralari manbalarga qarab bir oz farqlanishi mumkin, lekin eng keng tarqalgan tasniflar:
* **Z avlodi (Zoomerlar):** **1997–2012** yillar oralig'ida tug'ilganlar (eng ko'p qo'llaniladi).
* **Mileniyalar (Y avlodi):** 1981–1996.
* **Alfa avlodi:** 2013–hozirgi kungacha.
### Asosiy sabablar:
1. **Ko'pchilik tadqiqotlar** (Pew Research Center kabi) Z avlodini **1997–2012** oralig'ida boshlanadi deb hisoblaydi. 2002 yil bu oralikning markazida joylashgan.
2. Ular **Internet va raqamli texnologiyalar** bilan birga o'sgan birinchi "asrlik bolalar"dir.
3. Ularning shakllanishiga **ijtimoiy media inqirozlari (2008), iqlim o'zgarishi va global tenglik masalalari** kuchli ta'sir ko'rsatgan.
### Z avlodining asosiy xususiyatlari:
* **Texnologiyaga moslashuvchanlik:** Smartfonlar va internet ular uchun tabiiy muhit.
* **Ijtimoiy masalalar hushyorligi:** Irqiy, gender tengligi va ekologiya kabi masalalarga sezgir.
* **Ish va hayot muvozanati:** An'anaviy kareradan ko'ra shaxsiy farovonlik va ma'noli ishni afzal ko'radilar.
* **Shaxsiylashtirilgan kontent iste'moli:** YouTube, TikTok, ijtimoiy tarmoqlar asosiy axborot manbalari.
* **Amaliy va ijodiy yondashuv:** Muammolarni yechishda innovatsion usullarni qo'llashga intiladilar.
**Muhim eslatma:** Avlod chegaralari mutlaq emas. Ba'zi manbalar Z avlodini 1995 yoki 2000-yildan boshlashi mumkin. Biroq, 2002 yilda tug'ilgan kishilarning aksariyati Z avlodi vakili hisoblanadi.